Charakterystyka gromady pajęczaków
Pajęczaki (Arachnida) to gromada stawonogów należąca do podtypu szczękoczułkopodobnych i nadgromady szczękoczułkowców.
Trudno dokładnie określić, kiedy pajęczaki pojawiły się na Ziemi. Najstarsza znana skamieniałość przedstawiciela gromady pajęczaków liczy sobie 305 milionów lat. Szacuję się, że ich obecność na Ziemi trwa już 420 mln lat.
Pajęczaki to mocno zróżnicowana grupa stawonogów. Do tej pory opisano ponad 100 tysięcy gatunków żyjących na Ziemi. Szacuję się, że rzeczywista liczba gatunków pajęczaków żyjących obecnie na kuli ziemskiej jest dużo większa i przekracza milion gatunków. Do najliczniej reprezentowanych rzędów należą: pająki, kosarze, roztocza, zaleszczotki, mechowce, kleszcze i skorpiony. W Polsce liczba samych pająków przekracza 800 gatunków.
Pająk - Heriaeus graminicola
Pajęczaki opanowały prawie całą kulę ziemską, zasiedlają wszystkie środowiska lądowe, a nieliczne gatunki wtórnie przystosowały się też do środowisk wodnych (zarówno słodkich jak i słonych). Żyją we wszystkich strefach klimatycznych. W większości prowadzą nocny tryb życia. W naszym kraju pajęczaki aktywne są od wiosny do jesieni (zwierzęta zmiennocieplne). Zimę spędzają w stanie spoczynku (hibernacji).
Największe obecnie żyjące pajęczaki (ptaszniki, skorpiony) osiągają ponad 20 cm, a najmniejsze (roztocza) mierzą znacznie poniżej 1 mm.
Odżywianie pajęczaków
Większość pajęczaków to drapieżniki, które aktywnie polują na swoje ofiary, głównie owady i inne pajęczaki.
Rzadziej wszystkożercy lub padlinożercy, niektóre z nich nie gardzą też pokarmem roślinnym. Dużą część tej gromady to saprofity żywiące się martwą materią organiczną. Nieliczne są pasożytami, głównie roztocza (kleszcze i świerzbowce). Pajęczaki z wyjątkiem roztoczy odżywiają się pokarmem płynnym. Pasożyty pobierają płynny pokarm np. krew lub soki roślin. Pająki unieruchamiają swoją zdobycz (często przy pomocy jadu) a następnie polewają ciało ofiary enzymami trawiennymi lub wprowadzają te enzymy do wnętrza ofiary, co pozwala im wyssać upłynniony pokarm.
Pająk kwietnik - Misumena vatia
Budowa pajęczaków
Ciało pajęczaków pokryte jest chitynowym oskórkiem, który tworzy ich szkielet zewnętrzny.
Ciało pajęczaków zbudowane jest z głowotułowia oraz odwłoka, który może być segmentowany i zrośnięty z głowotułowiem na całej szerokości (skorpiony) lub niesegmentowany i połączony z głowotułowiem wąską szypułą (pająki). Czasami odwłok może tworzyć z głowotułowiem jedną całość (roztocza). U pajęczaków występują tylko oczy proste. Narządami dotyku są włoski czuciowe (szczecinki zmysłowe) rozmieszczone na całym ciele, w największej ilości na szczękoczułkach i nogogłaszczkach. Pajęczaki posiadają oczy proste znajdujące się na górnej części głowotułowia (poza roztoczami). Liczba oczu bywa różna.
Na głowotułowiu znajduje się 6 par odnóży. Dwie pierwsze pary tworzą narządy gębowe: Pierwsza para to szczękoczułki, które służą do pobierania pokarmu, obrony oraz do kopania nor w ziemi i innych czynności. Druga para to nogogłaszczki, które służą do orientacji w terenie, odżywiania się i magazynowania nasienia. Pełnią również funkcje dotykowe. Kolejne cztery pary stanowią odnóża kroczne zwykle zakończone pazurkami. U niektórych pajęczaków nogogłaszczki są przekształcone w szczypce, które czasami mogą zawierać jad. Jad może znajdować się w szczękoczułkach (u większość pająków) lub na końcu odwłoka (u skorpionów). Odwłok zwykle jest pozbawiony odnóży, choć u niektórych pajęczaków znajdują się tam kądziołki przędne, które prawdopodobnie są przekształconymi odnóżami. Kądziołki przędne wytwarzają nici, które służą do budowy sieci, oplatania kokonów i wyściełania kryjówek.
Kosarz pospolity - Phalangium opilio
Skorpiony i zdecydowana większość pająków oddycha za pomocą płuc książkowych nazywanych workami płucnymi. Kosarze, zaleszczotki, większość roztoczy i niektóre pająki oddychają tchawkami. Głaszczkochody i niektóre roztocze oddychają całą powierzchnią ciała. Wodne pajęczaki oddychają powietrzem atmosferycznym pobieranym z nad powierzchni wody.
Rozmnażanie pajęczaków
Pajęczaki są rozdzielnopłciowe, zwykle występuje u nich dymorfizm płciowy.
Większość przedstawicieli tej gromady jest jajorodnych, występują też gatunki żyworodne, Rozwój jest na ogół prosty, z wyjątkiem roztoczy u których występuje postać larwalna. U pajęczaków spotyka się różne formy opieki rodzicielskiej, takie jak maskowanie i pilnowanie jaj lub noszenie jaj ze sobą, a nawet noszenie i karmienie potomstwa.
Znaczenie pajęczaków
Pajęczaki mają olbrzymie znaczenie w przyrodzie.
Drapieżne pajęczaki ograniczają liczebność wielu gatunków owadów wpływając na równowagę biocenotyczną. Same stanowią pokarm ptaków i gadów. Fitofagiczne roztocze są szkodnikami roślin uprawnych. Roztocze z grupy mechowców odgrywają bardzo ważna rolę w procesie glebotwórczym lasów. Mogą rozkładać prawie połowę biomasy odkładającej się w lasie. Roztocza (ich odchody) mogą wywoływać alergie. Pajęczaki pasożytnicze (kleszcze) mogą przenosić drobnoustroje wywołujące groźne choroby (borelioza, zapalenie opon mózgowych). Świerzbowiec ludzki (pasożyt należący do roztoczy) wywołuje chorobę zwaną świerzbem. Jad nielicznych pajęczaków może być niebezpieczny dla człowieka.