Klecanka rdzaworożna, klecanka pospolita - Polistes dominula - to owad z rzędu błonkoskrzydłe (Hymenoptera) należący do rodziny osowate (Vespidae). Jest dość pospolita, spotkać ją można na terenie całego kraju. Zamieszkuje bardzo różnorodne siedliska. Jest gatunkiem kserotermofilnym, związanym z suchymi i ciepłymi terenami otwartymi, takimi jak: łąki, murawy kserotermiczne, polany, skraje lasów. Osa ta często występuje na obszarach zamieszkałych przez człowieka.
Klecanka rdzaworożna, klecanka pospolita - Polistes dominula
W Polsce bezpodstawnie uznano klecankę rdzaworożną za gatunek krytycznie zagrożony (CR; Polska Czerwona Księga Zwierząt). Status ten budzi duże kontrowersje. Klecanka rdzaworożna chętnie zasiedla tereny przekształcone przez człowieka, dlatego jest mało prawdopodobne aby gatunek ten był w jakikolwiek sposób zagrożony.
Klecanki rdzaworożne są aktywne od kwietnia do października, a pojedyncze osobniki możemy obserwować nawet w listopadzie.
Długość ciała robotnicy wynosi zazwyczaj od 12 do 15 mm. Samce są nieco większe i mogą osiągać 17 mm długości. Największe są oczywiście królowe, których ciało może mierzyć od 17 do 19 mm długości. W porównaniu z osami właściwymi klecanka rdzaworożna jest znacznie smuklejsza. Głowa wyposażona jest w parę czułek, silne żuwaczki, oczy złożone oraz przyoczka. Pierwsze 3 człony czułków są czarno-żółte, pozostałe człony są czerwono-pomarańczowe, także od góry, co jest cechą odróżniającą ten gatunek od pozostałych naszych klecanek, które maja czułki z wierzchu czarne. Nadustek jest zwykle jednolicie żółty, chociaż czasami może się na nim znajdować czarna plamka. Klecanka rdzaworożna ma ubarwienie żółto-czarne, charakterystyczne dla osowatych. W ubarwieniu tej klecanki obserwujemy wyraźny dymorfizm płciowy. U samców cała przednia część głowy jest jasnożółta a oczy są częściowo zielonkawe. Natomiast u samic przednia część głowy jest żółto-czarna a oczy są jednolicie czarne. Klecanka rdzaworożna posiada dwie pary błoniastych skrzydeł. Ich odwłok jest stylikowany a w jego górnej części znajdują się cztery okrągłe, żółte plamki.
Dorosłe osobniki są roślinożerne, a ich pokarmem jest pyłek i nektar kwiatów, soki roślin i owoców oraz spadź. Larwy są mięsożerne, dlatego klecanki polują na inne owady, aby karmić nimi swoje potomstwo.
Klecanka rdzaworożna to owad społeczny. Społeczeństwa (rodziny) klecanki rdzaworożnej nie są liczne, składają się z królowej i niewielkiej liczby robotnic. Kasta robotnic nie różni się bardzo pod względem morfologicznym od królowych. Królowe są większe od robotnic.
W naszym klimacie klecanki rdzaworożne zakładają gniazda w miejscach, które przynajmniej częściowo są osłonięte. Bardzo często budują je w najbliższym sąsiedztwie człowieka, np. pod dachem, w budynku gospodarczym czy garażu, w budkach lęgowych dla ptaków, czy w pustych ulach. W warunkach naturalnych, często wykorzystują opuszczone dziuple, czy nory zwierząt.
Ciemnoszare gniazdo w kształcie misy budowane jest (klecone) z masy papierowej, czyli przeżutych i zmieszanych ze śliną drobin drewna i włókien roślinnych. Składa się ono z pojedynczego plastra z niewielką liczbą komórek i przytwierdzone jest do podłoża krótkim trzonkiem (styliskiem). Komórki gniazdowe widoczne są od spodu. Gniazdo jest otwarte, nie posiada osłon, przez co regulacja temperatury w gnieździe nie jest tak dobra jak w gniazdach innych osowatych. Klecanki mają jednak na to skuteczne rozwiązanie. Kiedy w gnieździe jest zbyt chłodno, wprawiają swoje mięśnie w drżenie (podnoszą w ten sposób ich temperaturę), dzięki czemu, w gnieździe robi się cieplej. Kiedy jest zbyt ciepło, polewają komórki gniazda kroplami wody, które transportują z pobliskich zbiorników wodnych, a następnie poprzez szybkie wachlowanie skrzydłami, doprowadzają wodę do parowania, co powoduje obniżenie temperatury.
Klecanka rdzaworożna budowę gniazda rozpoczyna wiosną. Wykonanie gniazda zajmuje jej około 4 tygodnie. Zwykle budowę rozpoczyna jedna płodna samica (tzw. królowa założycielka), czasami robi to kilka współpracujących ze sobą płodnych samic. Samice te współpracują ze sobą, tylko do momentu wybudowania gniazda. Wtedy kończy się między nimi współpraca, a zaczyna się walka o przywództwo. Kiedy w końcu jednej z samic udaje się zdominować konkurentki do tronu, wtedy pokonane samice podporządkowują się jej i przyjmują funkcję robotnic. Od tego momentu królowa może się skupić na składaniu jaj i pilnowaniu swojego przywództwa. Do utrzymywania władzy wykorzystuje feromony. Zdarza się czasami, że podległe płodne samice składają własne jaja, Jeśli odkryje to prawowita królowa, to niszczy te jajka. Bywa, że zbuntowane płodne samice opuszczają kolonię i próbują wniknąć do innego gniazda, aby zdominować żyjące w nim klecanki, zniszczyć znajdujące się tam jaja i larwy a później złożyć własne jaja. Nie jest to jednak łatwe, ponieważ gniazda (królowa oraz jej jajeczka i larwy) są dobrze chronione przez zamieszkujące w nim robotnice.
Zauważono, że pozycję królowej częściej uzyskują samice ubarwione w charakterystyczny sposób. Te samice, które pośrodku nadustka mają dużą czarną plamę częściej zostają królowymi. Samice, które takiej plamy na nadustku nie posiadają lub plama ta jest bardzo mała, znacznie częściej zostają podporządkowanymi robotnicami.
Całkowity rozwój od jajka do imago trwa 3-4 tygodnie. Królowa do komórek gniazda składa małe, wydłużone jajeczka. Wylęg larw następuje po 3-5 dniach. W miarę pojawiania się robotnic funkcje budowy gniazda, poszukiwaniu pokarmu i opieka nad larwami przechodzi na kolejne pokolenia niepłodnych robotnic. Rola królowej ogranicza się do składania jaj. Pod koniec lata królowa składa jajeczka, z których wylegną się samce oraz płodne samice (przyszłe królowe). Jesienią przyszłe królowe kopulują z wieloma samcami. Samce przed zimą giną. Zimują wyłącznie zapłodnione królowe, które wiosną przystępują do budowy nowego gniazda i próbują założyć nową rodzinę.
W Polsce występują jeszcze trzy inne gatunki klecanek: Polistes nimpha - klecanka polna, Polistes biglumis bimaculatus oraz Polistes albellus. Klecanka polna, podobnie jak klecanka rdzaworożna, jest pospolita i można ją spotkać niemal w całej Polsce. Pozostałe są spotykane znacznie rzadziej.
Klecanka rdzaworożna nie jest agresywna ale w przypadku zagrożenia (szczególnie w pobliżu gniazda) boleśnie żądli. Osoby użądlone przez klecanki opisują ten ból jako wyjątkowo silny, porównywalny z użądleniem szerszenia, a nawet większy.
Królestwo: Zwierzęta (Animalia)
Gromada: Owady (Insecta)
Rząd: Błonkoskrzydłe (Hymenoptera)
Rodzina: Osowate (Vespidae)
Gatunek: Klecanka rdzaworożna (Polistes dominula)