Bielinek kapustnik (Pieris brassicae) – to motyl dzienny z rodziny bielinkowatych (Pieridae). Jest jednym z najczęściej spotykanych motyli w naszym kraju. Prawdopodobnie każdy z nas kiedyś widział tego motyla. Występuje powszechnie na terenie całego kraju i to dość licznie ale już nie tak jak dawniej. Zasiedla środowiska otwarte. Możemy go spotkać na łąkach, polach uprawnych, nieużytkach, skrajach lasów, ogrodach, parkach, terenach ruderalnych, nawet na skwerach dużych miast. Obecnie populacja bielinka kapustnika maleje. Masowo pojawia się coraz rzadziej i to tylko lokalnie. Gąsienice tego motyla czynią szkody w uprawach warzyw kapustnych, dlatego są masowo zwalczane środkami chemicznymi.
Bielinek kapustnik to dość duży motyl. Rozpiętość jego skrzydeł waha się od 49 do 63 mm. Gatunek ten, jak większość motyli charakteryzuje się wyraźnym dymorfizmem płciowym. Samce są zwykle odrobinę mniejsze od samic.
Bielinek kapustnik - Pieris brassicae
U obu płci wierzchnia strona skrzydeł jest biała. W narożu (wierzchołku) przednich skrzydeł znajduje się czarna, łukowata plama. U samców jest ona wyraźnie mniejsza. Samice na pierwszym skrzydle mają dwie owalne, czarne plamki. Druga z tych plamek przechodzi w smugę wzdłuż dolnej krawędzi. U samców plamki te nie występują. Druga para skrzydeł u obu płci jest bardzo podobna. Na każdym z nich, przy górnej krawędzi widoczna jest niewielka, podłużna, czarna plamka.
Spodnia strona skrzydeł u obu płci jest podobna. Pierwsza para skrzydeł jest biała, z zielonożółtym narożem (wierzchołkiem), przyprószonym czarnymi łuskami. Na każdym z nich, po środku znajdują się dwie czarne plamy. Druga para skrzydeł jest zielonożółta, z czarnym przyprószeniem.
Głowa, tułów i odwłok bielinka kapustnika po wierzchniej stronie są czarne, a od spodu białe i pokryte licznymi włoskami. Na głowie znajduje się para zielonkawych, kropkowanych oczu i para długich, biało-czarnych czułków zakończonych czarnymi maczugami. Na szczycie każdej maczugi znajduje się jasna plamka. Odnóża są białe z czarnymi kropkami.
Latające bielinki kapustniki możemy obserwować od maja do października. W Polsce rozwijają się dwa pokolenia w roku. Czasami w sprzyjających warunkach jesienią może pojawić się dodatkowe, trzecie pokolenie. Pierwsze pokolenie pojawia się w maju i lata do czerwca, drugie pokolenie pojawia się w lipcu i lata do września. Trzecie pokolenie, jeśli występuje pojawia się w październiku i lata do pierwszych przymrozków.
Pokolenie letnie jest zwykle o wiele liczniejsze od pozostałych. Motyle pierwszego i trzeciego pokolenia z powodu krótszego dnia, niższych temperatur i mniejszej obfitości pożywiania dla larw są zwykle mniejsze i słabiej wybarwione.
Bielinki kapustniki nie mają specjalnych rytuałów godowych. Samce nie wykazują zachowań terytorialnych. Samice zwykle kopulują z jednym samcem, choć nie jest to ścisła reguła.
Kilka dni po kopulacji samice składają jaja na roślinach z rodziny kapustnych (krzyżowych) – Brassicaceae. Samice pierwszego pokolenia składają jaj na roślinach dziko rosnących, natomiast te z drugiego pokolenia robią to głównie na roślinach uprawnych, takich jak: kapusta, gorczyca, rzodkiew, chrzan, gorczyca, rzepak, kalafior, jarmuż, brokuł, kalarepa oraz na nasturcjach.
Samica przez kilka dni składa jaja w skupiskach po kilkadziesiąt sztuk, przyklejając je do spodniej strony liścia. W sumie jedna samica bielinka kapustnika może złożyć kilkaset jaj, czasami nawet ponad 500 sztuk. Jaja są podłużne, pionowo żebrowane z delikatnym poprzecznym prążkami. Zwężają się w stronę wierzchołka. Jaja mają 1,5 mm długości i 0,5 mm szerokości. Bezpośrednio po złożeniu są białokremowe, w miarę rozwoju przebarwiają się poprzez kolor żółty aż do jasno pomarańczowego. Ich rozwój trwa od 4 do 14 dni. Na kilka godzin przed wylęgiem larw skorupka jaja robi się przezroczysta. Wierzchołek jaja staje się wtedy dużo ciemniejszy, ponieważ przez skorupkę prześwituje czarna głowa przyszłej gąsienicy.
Okres rozwoju larwalnego bielinka kapustnika w zależności od warunków pogodowych może trwać od 2 do 5 tygodni. W tym czasie gąsienice przechodzą przez pięć stadiów larwalnych. Czterokrotnie linieją. Odstęp między linieniami wynosi zwykle od 3 do 7 dni.
Po wykluciu gąsienice są szarawe z ciemną głową i mają niecałe 2 mm długości. Po wykluci zjadają skorupki jaj, a następnie zaczynają zgryzać miękisz liścia. Gąsienice w pierwszym stadium larwalnym są jasnozielone, gęsto pokryte czarnymi brodawkami. Do trzeciego stadium larwalnego trzymają się razem i wolą żerować na spodniej stronie liści. Starsze rozprzestrzeniają się i zaczynają żerować na górnej stronie liści. Zjadają blaszki liściowe od brzegów, pozostawiają jedynie grube żyłki (gołożery). Z każdą kolejną wylinką larwy powiększają się i potrzebują coraz większej ilości pokarmu. Stają się bardzo żarłoczne. Zjadaj kolejne liście, a gdy ich zabraknie, migrują na sąsiadujące rośliny.
Młode gąsienice czasem staje się ofiarą pasożytniczych owadów. Jednym z nich jest baryłkarz bieliniak (Apanteles glomeratus), który składa jaja w młodych gąsienicach bielinka kapustnika. Larwy baryłkarza rozwijają się wewnątrz gąsienicy, nie zakłócając jej rozwoju i żerowania. Gąsienica bielinka kapustnika zamiera dopiero, kiedy larwy pasożyta opuszczają jej ciało, aby się przepoczwarzyć. Baryłkarz bieliniak w naturalny sposób ogranicza liczebność bielinka kapustnika.
Dorosła gąsienica bielinka kapustnika jest zielonkawożółta z różnej wielkości czarnymi plamkami. Wzdłuż ciała biegną 3 żółte pręgi, jedna na grzbiecie, a dwie pozostałe po bokach. Na całym ciele znajdują niezbyt liczne, jasne włoski. Głowa jest mała, szaro-czarna. Gąsienice kumulują w swoim ciele toksyczne glukozynolany obecne w roślinach żywicielskich. Substancje te powodują, że mają gorzki smak i nieprzyjemny zapach, co chroni je przed większością drapieżników. Jaskrawe ubarwienie gąsienic to zapewne znak ostrzegawczy dla potencjalnych drapieżników.
Po osiągnięciu dojrzałości gąsienice opuszczają rośliny, na których żerowały i przemieszczają się w poszukiwaniu miejsca do przepoczwarczenia. Najczęściej są to łodygi roślin, gałęzie krzewów, pnie i gałęzie drzew, kamienie, murki, ogrodzenia, płoty, ściany budynków. Czasami wybierają do tego piwnice, szopy lub inne budynki gospodarcze. Kiedy gąsienica znajdzie odpowiednie miejsce, przyczepia się pasem jedwabnej nici do podłoża i rozpoczyna proces przepoczwarzania. Poczwarka jest typu zamkniętego, kanciasta, podłużna, szarozielona z czarnymi kropkami, długości około 25 mm. Stadium poczwarki pokolenia niezimującego trwa od jednego do ponad dwóch tygodni. W przypadku pokolenia zimującego trwa kilka miesięcy, do maja następnego roku. Bielinek kapustnik zimuje tylko w stadium poczwarki.
Po przeobrażeniu skorupka poczwarki pęka i wydostaje się z niej owad dorosły. Rozpoczyna się życie nowego pokolenia. Dorosłe motyle są aktywne za dnia, żyją od kilku dni do 3 tygodni. Żywią się nektarem różnych kwiatów. W poszukiwaniu roślin do złożenia jaj przemierzają znaczne odległości.
Raz na kilkanaście lat bielinek kapustnik pojawia się w ogromnych ilościach. Dochodzi wtedy do ich masowej migracji. Przez kilka dni ogromne chmary motyli przemieszczają się na południe Europy, pokonując na swojej drodze także wysokie góry.
W Polsce występują cztery gatunki bielinkowatych (Pieridae) z rodzaju Pieris. Poza bielinkiem kapustnikiem (Pieris brassicae) są to bielinek rzepnik (Pieris rapae) i bielinek bytomkowiec (Pieris napi) oraz występujący lokalnie w Tatrach i Bieszczadach bielinek bryonie (Pieris bryonie).
Bielinek kapustnik (Pieris brassicae) jest podobny do pozostałych bielinków. Jest od nich zazwyczaj wyraźnie większy.
Bielinek rzepnik ma mniej rozległą czarną plamę w narożu (wierzchołku) wierzchniej pary skrzydeł. Samiec na pierwszej parze skrzydeł ma jedną czarną plamkę, która u bielinka kapustnika nie występuje.
Bielinek bytomkowiec i bielinek bryonie są do siebie bliźniaczo podobne. Od bielinka kapustnika różnią się przede wszystkim ciemno przyprószonymi żyłkami na spodzie skrzydeł.
Królestwo: Zwierzęta (Animalia)
Gromada: Owady (Insecta)
Rząd: Motyle (Lepidoptera)
Rodzina: Bielinkowate (Pieridae)
Gatunek: Bielinek kapustnik (Pieris brassicae)