Kowal bezskrzydły, kowal dwuplamek (Pyrrhocoris apterus) potocznie zwany tramwajarzem – to pospolity owad z rzędu pluskwiaków, należący do rodziny kowalowatych (Pyrrhocoridae).
Osiąga od 8 do 12 mm długości ciała i wyróżnia się bardzo charakterystycznym, kontrastowym, czarno-czerwonym ubarwieniem. Głowa, odnóża i spód ciała są czarne. Na głowie znajduje się para czerwonych oczu i para dość długich, czarnych czułków. Przedplecze po brzegach jest czerwone a wewnątrz czarne (czworokątna plama). Niżej na pokrywach znajduje się duża czarna plama w kształcie odwróconego trójkąta. Na każdej z czerwonych pokryw na środku znajduje się duża, czarna, okrągła plama, a nad nią druga, klinowata i o wiele mniejsza. Tarczka jest czarna, a listewki odwłokowe są czerwone. Odnóża zakończone są pazurkami z przylgami, dzięki którym kowale sprawnie poruszają się po pionowych powierzchniach.
Kowal bezskrzydły - Pyrrhocoris apterus
Polska nazwa gatunkowa – kowal bezskrzydły sugeruje, że owady te nie mają skrzydeł, jednak nie jest to prawda. Ich pierwsza para skrzydeł to opisane wcześniej, charakterystycznie ubarwione półpokrywy. Natomiast druga para skrzydeł jest u części osobników mocno uwsteczniona ale nie u wszystkich. Możemy spotkać osobniki, które mają w pełni wykształcone skrzydła. Takie zjawisko, polegające na występowaniu wewnątrz jednego gatunku osobników o różnej budowie morfologicznej nazywamy polimorfizmem. Kowale bezskrzydłe nie posiadają zdolności lotu, nawet te, u których druga para skrzydeł jest w pełni wykształcona.
Kowal bezskrzydły to gatunek pospolity, możemy go spotkać od wiosny do jesieni na całym terytorium naszego kraju. Zwykle występuję w pobliżu siedzib ludzkich. Owady te tworzą bardzo duże (liczące nawet kilka tysięcy osobników) zgrupowania na pniach lipy, kasztanowca lub robinii. Często możemy je spotkać na chodnikach, ceglanych lub betonowych murach, murkach i ogrodzeniach. Ponieważ są to owady bardzo ciepłolubne, to wybierają miejsca dobrze nasłonecznione. W takim skupisku występują osobniki w różnym stadium rozwoju. Nie są jednak owadami społecznymi, nie posiadają kast i nie współpracują ze sobą. Tworzenie dużych agregacji prawdopodobnie spowodowane jest względami bezpieczeństwa. Takie duże chmary owadów, tworzą wielką, ruszającą się i jaskrawo ubarwioną plamę, co może dezorientować i odstraszać potencjalnych drapieżników.
Kowale bezskrzydłe są wszystkożerne. Ich ulubionym pokarmem są opadłe nasiona lipy i robinii. Orzeszki lipy stanowią podstawę ich diety. Za pomocą aparatu gębowego w postaci kłujki kowale wysysają z nasion odżywczy sok. Nie wysysają nasion rosnących na drzewach, tylko te, które już z nich opadły. Nasiona wielu roślin w tym także lipy zawierają substancje podobne do hormonu juwenilnego, który hamuje rozwój larw i przeobrażenie w postaci dorosłe. Jednak kowale zdołały się w toku ewolucji uodpornić na te toksyny ale tylko na te zawarte w nasionach lipy (także robinii i malw). Na analogiczne toksyny zawarte w nasionach innych roślin nie są odporne dlatego tak mocno związane są z lipami. Ponadto na ich dietę składają się soki z roślin, owoców, martwych lub osłabionych owadów i mięczaków oraz odchodów. W dużych agregacjach kowale bezskrzydłe sporadycznie posuwają się do aktów kanibalizmu.
W przeciwieństwie do większości pluskwiaków różnoskrzydłych, które w sytuacjach zagrożenia wyjątkowo nieprzyjemnie pachną, kowale bezskrzydłe mają bardzo słabo rozwinięte gruczoły wytwarzające te zapachy. Nie wydzielają cuchnących substancji ale w ich ciałach te substancje się gromadzą co powoduje, że są wyjątkowo niesmaczne. Nieprzyjemny smak w połączeni z jaskrawym, ostrzegawczym ubarwieniem i tworzeniem dużych, odstraszających skupisk powoduje, że nie są chętnie zjadane przez owadożerców. Wyjątkiem jest borsuk, który czasami awaryjnie pożywia się tym gatunkiem.
Gody tych pluskwiaków zaczynają się w maju. Samiec zachęca samicę do kopulacji, uderzając w jej głowę swoimi czułkami. Jeśli mu się to uda, to łączą się ze sobą odwłokami. Takie połączenie może trwać bardzo długo, nawet cały tydzień. Sama kopulacja jest krótsza ale samiec pozostaje połączony z samicą, aby nie pozwolić na kopulację z innym samcem. Zabezpiecza w ten sposób swoje ojcostwo, ponieważ do zapłodnienia zostają wykorzystane geny ostatniego z kopulujących samców. Czasami rywale próbują rozdzielić taką parkę i zdobyć samicę aby to ich geny zostały wykorzystane do zapłodnienia. Nie jest to łatwe i zwykle kończy się niepowodzeniem. Połączone kowale poruszają się bardzo sprawnie ale lokomotywą zawsze jest samica, więc samiec zmuszony jest do przemieszczania się tyłem. Przypominają wtedy wagony tramwajowe, dlatego popularnie mówi się na nie są tramwaje albo tramwajarze.
Po kopulacji samica składa w ziemi lub ściółce od 50 do 100 jajek. Larwy wykluwają się w czerwcu. Przechodzą pięć linień. Budową przypominają owady dorosłe. Mają podobne czerwono-czarne barwy ale w innym układzie. Odwłok jest u nich prawie w całości czerwony, a u starszych osobników, przez jego środek przebiega rząd czarnych plamek. Natomiast zalążki skrzydeł, są prawie całkowicie czarne. Larwy kowali bezskrzydłych prowadzą podobny tryb życia jak osobniki dorosłe i tworzą z nimi duże agregacje. Nowe pokolenie owadów dorosłych pojawia się w sierpniu. Wyróżniają się wtedy barwą, są bowiem jednolicie żółto-czerwonawe. Wraz z upływającym czasem nabierają właściwych barw. Dojrzałość płciową tramwajarze osiągają we wrześniu. Zimują osobniki dorosłe w ziemi lub ściółce. Do aktywności budzą się wczesną wiosną i gromadzą się wtedy na nasłonecznionych pniach drzew, murkach i chodnikach. Kowale bezskrzydłe mogą żyć do dwóch lat, są więc dość długowiecznymi przedstawicielami świata owadów.
W Polsce występuje jeszcze jeden przedstawiciel rodziny kowalowatych (Pyrrhocoridae) - kowal ciemnoskrzydły - Pyrrhocoris marginatus, który jest mniejszy i prawie w całości czarny. Gatunek ten w przeciwieństwie do pospolitego kowala bezskrzydłego występuje w naszym kraju bardzo nielicznie.
Królestwo: Zwierzęta (Animalia)
Gromada: Owady (Insecta)
Rząd: Pluskwiaki (Hemiptera)
Rodzina: Kowalowate (Pyrrhocoridae)
Gatunek: Kowal bezskrzydły (Pyrrhocoris apterus)