Rohatyniec nosorożec, rohatyniec grabarz (Oryctes nasicornis) to jedyny przedstawiciel podrodziny rohatyńcowate, herkulesowate (Dynastinae) w Polsce. Występuje na terenie całego kraju. Spotykany jest dość rzadko i pojedynczo. Dorosłe chrząszcze prowadzą nocny tryb życia. W ciągu dnia są nieaktywne, ukrywają się w różnych kryjówkach, na ziemi lub w dziuplach drzew. Uaktywniają się po zmroku i pozostają aktywne przez prawie całą noc. W ciepłe, letnie noce możemy spotkać rohatyńce latające w pobliżu sztucznych źródeł światła. Nie są wybitnymi lotnikami, czasami się z czymś zderzają, co dość często kończy się upadkiem. Jeśli rohatyniec spadnie na grzbiet, na płaską powierzchnię, to bardzo trudno mu się odwrócić na odnóża i staje się wtedy łatwym celem dla drapieżników.
Rohatyniec nosorożec - Oryctes nasicornis
Rohatyniec nosorożec niewątpliwie wyróżnia się wśród naszych rodzimych chrząszczy, zarówno wielkością, jak i wyglądem.
Ten kasztanowy lub brązowo-czarny, masywnie zbudowany chrząszcz o owalnym i pękatym kształcie, osiąga długość 3-4 cm. Powierzchnia ciała, zwłaszcza pokrywy skrzydłowe są silnie błyszczące. Pod pokrywami schowane są błoniaste skrzydła, które służą do aktywnego lotu. Głowa jest stosunkowo mała, zwykle ciemniejsza niż reszta ciała. Okrągłe nieduże oczy są tego samego koloru co głowa, przez co są słabo widoczne. Dość niepozorne czułki z trójdzielnymi, blaszkowatymi maczugami, znajdują się pod oczami. Odnóża są szerokie, nieco spłaszczone i zakończone zakrzywionymi pazurkami. W środkowej części wyraźnie ząbkowane (zwłaszcza odnóża przednie). Spód ciała i odnóża pokryte są rudymi lub jasno brązowymi włosami.
Gatunek ten charakteryzuje się wyraźnym dymorfizmem płciowym. Cechą charakterystyczną i znakiem rozpoznawczym samców rohatyńca nosorożca jest znajdujący się na jego głowie duży, wygięty ku tyłowi wyrostek przypominający róg nosorożca. Wielkość rogu uzależniona jest od warunków w jakich rozwijała się larwa. W przypadku niedostatecznej ilości pożywiania lub zbyt niskiej jego jakości, róg osiąga mniejsze rozmiary. W skrajnych przypadkach róg może mieć formę szczątkową albo może się nie wykształcić wcale. Takie okazy samców nazywane są formami głodowymi. Również przedplecze jest u samców bardziej okazałe. Z przodu mocno spłaszczone, a z tyłu pionowo wygięte i zakrzywione do przodu, zakończone poprzecznym wybrzuszeniem z trójzębną krawędzią. Samice są zwykle mniejsze, nie posiadają charakterystycznego rogu, a jedynie pojedynczy, mały guzek. Przedplecze jest u nich węższe, zaokrąglone, a w jego przedniej części znajduje się niewielkie wgniecenie. Pigidium (ostatni odcinek odwłoka, który wystaje poza pokrywy) u samców jest nagie, a u samic owłosione.
Okres lęgowy nosorożca trwa od czerwca do lipca. W ciepłe letnie noce samce wylatują w poszukiwaniu płodnych samic. Kiedy samiec znajdzie płodną samicę, próbuje przegonić inne samce. Wykorzystuje do tego swój róg. Jeśli pozbędzie się konkurencji, dochodzi do kopulacji.
Po kilku dniach samica zaczyna składać 5 milimetrowe, owalne, białe jaja. Każde jajo umieszcza pojedynczo. W sumie może ich złożyć nawet 50 sztuk. Pierwotnie samice składały jaja w rozkładających się, martwych korzeniach i pniach drzew liściastych. Dawniej takie gnijące martwe drewno (próchno) występowało w lasach powszechnie. W miarę jak takie siedliska stawały się coraz rzadsze, rohatyniec nosorożec zaczął wykorzystywać również nowe siedliska, związane z działalnością człowieka. Sterty wiórów, trocin i kory drzew liściastych w tartakach i innych zakładach zajmujących się obróbką drewna, odpady z garbarni oraz coraz powszechniejsze sterty kompostu w ogrodach i na działkach.
Po złożeniu jaj samice zwykle umierają, dlatego rzadko je widujemy w drugiej połowie lata. Samce zwykle żyją dłużej i możemy je obserwować do późnego lata.
Po kilku dniach z jajek wykluwają się kilku milimetrowe larwy zwane pędrakami. Larwy rohatyńca nosorożca są ksylofagami i saprofagami, żerują na rozkładającym się drewnie i rozkładającej się materii roślinnej, które składają się głównie z celulozy. Materiał taki jest trudny do strawienia. Pędraki nie mają enzymów rozkładających celulozę. Jest ona rozkładana przez symbiotyczne gatunki bakterii żyjące w ich jelitach. Najważniejszym źródłem białka dla larw są właśnie te bakterie, z których część ulega strawieniu.
Okres larwalny trwa od 3 do 5 lat. Jego długość zależy od warunków środowiskowych, głównie od dostępność i jakość pokarmu. Larwy żerujące w materiale stosunkowo świeżym, skolonizowanym przez grzyby zgnilizny białej rozwijają się lepiej, niż te, które odżywiają się materiałem bardziej rozłożonym. Obecność grzybów zapewnia większą wartość odżywczą pożywienia. Na długość okresu larwalnego wpływa również temperatura otoczenia. Larwy żyjące w stertach kompostu rosną znacznie szybciej, niż te które żyją w innych siedliskach. Pracujący kompost osiąga temperaturę znacznie wyższą od temperatury otoczenia, nawet zimą. Takie źródło ciepła znacznie przyśpiesza metabolizm larw i chroni je przed przemarzaniem.
Larwy rohatyńca nosorożca przechodzą przez 3 stadia rozwojowe. Dwukrotnie linieją. Larwy trzeciego stadium są bardzo duże, w sprzyjających warunkach mogą osiągać 12 cm długości. To największe larwy wśród europejskich chrząszczy. Mają typowy kształt pędraka. Ich ciało jest brzusznie zakrzywione w kształt litery C. Głowa jest brązowa, z widocznymi zmarszczkami. Nieduże czułki zbudowane są z czterech członów. Szczęki są masywne, zakrzywione. Larwy posiadają 3 pary brązowych, stosunkowo długich odnóży. Powierzchnia ciała jest segmentowana, podzielona na pierścienie i pokryta pomarańczowymi, rzadkimi włoskami i skupiskami szczecin. Po obu stronach ciała widoczne są duże otwory oddechowe (przetchlinki).
Po osiągnięciu trzeciego stadium larwalnego, w pełni rozwinięta larwa rohatyńca przystępuje do przepoczwarczenia. W tym celu kopie w podłożu tunel, na końcu którego wygniata komorę poczwarkową. Ten fałszywy kokon zbudowany jest z podłoża, w którym żyje larwa, zmieszanego z jej odchodami i specjalną wydzieliną. Komora poczwarkowa może osiągać rozmiar kurzego jajka.
Poczwarka rohatyńca nosorożca jest typu otwartego, kształtem przypomina dorosłego chrząszcza ze skróconymi skrzydłami. Początkowo ma kolor jasnożółty, wraz z rozwojem ciemnieje, staje się pomarańczowa, a ostatecznie kasztanowobrązowa. Stadium poczwarki trwa około miesiąca. Po wykluciu się z poczwarki dorosły rohatyniec nosorożec pozostaje w niej na zimowanie, aż do późnej wiosny. Wydostają się z niej pod koniec maja lub na początku czerwca.
Najczęściej obserwowane są w pobliżu miejsc, w których rozwijały się larwy. Rohatyniec nosorożec nie ma wyspecjalizowanych wrogów. Najczęściej pada ofiarą typowych owadożerców: ptaków i ssaków.
Nie jest jasne czy dorosłe rohatyńce w swoim krótkim życiu w ogóle się odżywiają. Ich aparat gębowy ma słabo rozwinięte powierzchnie żujące i nie posiada zębów tnących. Co sugeruje, że jeśli żerują, to co najwyżej zlizują soki drzew lub rozkładających się owoców. Najprawdopodobniej dorosłe chrząszcze w ogóle nie pobierają pokarmu, odżywią się zapasami zgromadzonymi w stadium larwalnym i całą swoją energię skupiają na rozmnażaniu.
Naukowcy wyodrębnili kilkanaście nieco odmiennych podgatunków, o różnym zasięgu występowania:
Forma nominalna - Oryctes nasicornis nasicornis,
Oryctes nasicornis mariei,
Oryctes nasicornis afghanistanicus,
Oryctes nasicornis chersonensis,
Oryctes nasicornis edithae,
Oryctes nasicornis grypus,
Oryctes nasicornis hindenburgi,
Oryctes nasicornis holdhausi,,
Oryctes nasicornis illigeri,
Oryctes nasicornis kunstzeni,
Oryctes nasicornis laevigatus,
Oryctes nasicornis latipennis,
Oryctes nasicornis nasicornis,
Oryctes nasicornis ondrjanus,
Oryctes nasicornis polonicus,
Oryctes nasicornis przevalskii,
Oryctes nasicornis punctipennis,
Oryctes nasicornis shiraticus,
Oryctes nasicornis transcaspicus,
Oryctes nasicornis turkestanicus.
Ten piękny chrząszcz jest prawdziwym siłaczem wśród naszych owadów, może podnieść ciężar do 370 razy większy od masy swojego ciała.
Królestwo: Zwierzęta (Animalia)
Gromada: Owady (Insecta)
Rząd: Chrząszcze (Coleoptera)
Rodzina: Poświętnikowate (Scarabaeidae)
Gatunek: Rohatyniec nosorożec (Oryctes nasicornis)